تاریخ آشنایی و فعالیت های انسان جهت بهره برداری از زنبور عسل

مسئله ای که تاکنون ثابت شده این است که زنبور عسل مدت بسیار زیادی قبل از انسان بر روی زمین به وجود آمده و زندگی می‌کرده. نخستین نشانه ای که درباره وجود انسان بر روی کره زمین در کاوش های زمین شناسان کشف شده مربوط به حدود ۶۰۰ هزار سال قبل است و در همین حال در کاوش های علمی که در اعماق زمین انجام شده ثابت شده که زنبور عسل نزدیک به ۱۵۰ میلیون سال قبل وجود داشته و مشغول فعالیت و زاد و ولد بوده است.

البته تفاوت در این است که در آن زمان مانند زنبورهای غیر عسلی این روزگار به صورت انفرادی زندگی می کرده و هر زنبور لانه مخصوص به خود را می ساخته و در آن زندگی می کرده و در واقع فاقد یک زندگی اجتماعی بوده، پس از گذشت تقریبا ۵۰ میلیون سال که دوره رشد و ازدیاد شدید گیاهان شروع شد، زنبورها زندگی اجتماعی را بر زندگی انفرادی ترجیح دادند و از اینجا بود که جمعیت ها به وجود آمدند.

ویدیوی تاریخ آشنایی انسان با زنبورعسل

جمع آوری عسل از آشیانه های اولیه (وحشي)

در اوایل انسان ها به احتمال زیاد عسل را از آشیانه های زنبوران وحشی در هر جایی که پیدا میکردند جمع آوری می کردند. این عمل به غیر از مناطقی که پرورش زنبور عسل معمول گردیده هنوز نیز رایج است.

بعضی از حیوانات نیز آشیانه های زنبوران را مورد هجوم و غارت خویش قرار می دادند. شامپانزه ها به نحوه استفاده از دست خویش برای برداشت عسل آگاهی یافته و یا چوب نوک تیزی را به داخل آشیانه وارد کرده و پس از بیرون آوردن عسل آن را می خوردند. در اوایل انسان ها به احتمال به همین روش عمل میکردند و به این موضوع در کتاب مقدس نیز اشاره شده است.
اولین زنبورانی که نحوه برداشت عسل از آنها شرح داده شده است زنبوران آپیس مليفرا بوده اند که در صخره ای در شرق اسپانیا نقاشی گردیده و تاریخ آن حدود ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بوده است.

تاریخ آشنایی و فعالیت های انسان جهت بهره برداری از زنبور عسل

قریب به ۲۵ میلیون سال قبل یعنی وقتی که کوه های آلپ، کارپات، قفقاز، پیرنه، البرز و بالاخره هیمالیا تشکیل شدند، زمان تکثیر شدید تمام حشرات مثل زنبور عسل فرارسیده بود. در این عصر و حتی از حدود ۴۰ میلیون سال قبل نشانه‌هایی از زنبور عسل به صورت سنگواره کشف شده است که در حال حاضر در موزه های مختلف مانند موزه زنبور عسل شهر وایمار در کشور آلمان نگهداری می‌شود.

در یک نقاشی که بر روی دیواره غار بیکورپ در کشور اسپانیا وجود دارد اثری از شخصی مشاهده می شود که در حال برداشتن عسل از یک جمعیت زنبور عسل درون سوراخ سنگی است. آن طور که تخمین زده شده این اثر مربوط به حدود ۱۲۰۰ سال قبل می باشد.

به تازگی نیز نقاشی دیگری در یکی از غارهای نزدیک شهر والانس در کشور اسپانیا پیدا شده که احتمال بسیار بالا مرتبط به همان روزگار می باشد در نقاشی مذکور یک جمعیت زنبور عسل وجود دارد که در بالای آن  جای پای حیوانی که به احتمال زیاد خرس  می‌باشد دیده می‌شود.

در کشور هندوستان نیز یک اثر نقاشی مربوط به زنبور عسل پیدا شده که نشان دهنده اهمیتی است که هندی های قدیم از لحاظ عقاید دینی برای عسل و زنبور عسل قائل بوده اند.

تصویر زنبور عسل و کندو های گلی روی سنگ نوشته دوران فراعنه مصر که حدود 4000 سال قبل حک شده، نشان دهنده این است که مردم مصر در آن روزگار اطلاع داشته اند که جهت برداشتن عسل از کندو باید به کندو دود داد تا زنبورها آن را تخلیه کنند.

نکته جالب اینجاست که پس از حدود ۴۰۰۰ سال در مقبره یکی از فرعون های مصر مقداری عسل پیدا شده که هنوز هم قابل مصرف بوده.

از بابلی‌ها، سومری ها و ایلامی ها که همگی از همسایگان ایران در دوره مادی ها و پیش از آن می باشند، نوشته هایی پیدا شده که به دفعات از زنبور عسل نام برده اند.

همچنین نشانه‌هایی در سوئد پیدا شده که نشان میدهد در کرانه های جنوبی و غربی این کشور در حدود 2000 سال قبل زنبور عسل زندگی می کرده و مردم نیز از محصولات آن مصرف می کردند.

در سال ۱۴۴۰ قبل از میلاد، حضرت موسی (علیه السلام) اسرائیلی‌ها را به سرزمینی برد که در آن شیر و عسل وجود داشت.

در باب آشنایی ایرانی ها با زنبور عسل و استفاده از محصولات آن می‌توان به خنجر مفرغی اشاره کرد که در لرستان کشف شده و مربوط به ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد است. بر روی این خنجر نقش برجسته زنبور عسل مشاهده می‌شود. این خنجر در حال حاضر در موزه شهر بروکسل نگهداری می شود.

هومر (HOMER) یا هُمرُس، شاعر و داستان سرای معروف یونانی که حدود ۸۰۰ سال پیش از میلاد زندگی می کرده در اشعارش از زنبور عسل نام برده است.

سولون (SOLON) دولتمرد و قانون گذار آتنی، حدود ۳۲۰ سال قبل از میلاد قانونی مربوط به زنبورداری در یونان نوشت.

ارسطو دانشمند معروف یونانی و معلم اسکندر کبیر حدود 350 سال پیش از میلاد مسیح کتابی مربوط به زنبور عسل و زنبور داری نوشت که می‌توان گفت نخستین کتابی بود که در سال های پیش از میلاد و تا قرن ها بعد از میلاد به رشته تحریر درآمده، او می‌دانست که عسل را زنبورها از شهد گل ها و گیاهان جمع‌آوری و تولید می‌کند، ارسطو معتقد بود که عسل آویشن بهترین نوع عسل می باشد.

بخشی از کتاب وارو (VARRO) دانشمند رومی که در سال‌های ۱۱۶ تا ۲۷ پیش از میلاد زندگی می کرده مربوط به زنبور عسل بود.

تاریخچه آشنایی با زنبور عسل پس از میلاد مسیح

 فیلسوف و طبیعی دان معروف روم که طی سال‌های ۲۳ تا ۷۹ پس از میلاد مسیح میزیست، کتابی مربوط به زنبور عسل نوشته و در آن تعدادی از گیاهان عسل خیز را معرفی نموده است.

در آیات ۶۸ و ۶۹ از سوره نحل در قران کریم آیاتی درباره زنبور عسل و ویژگی های آن ذکر شده و همان گونه که می‌دانیم جمع آوری قرآن به دستور عثمان در حدود ۶۵۰ سال پس از میلاد مسیح انجام شده است.

شارلمانی یا کارل بزرگ، امپراطور بزرگ اروپا در سال ۸۰ میلادی اولین زنبورستان به وسیله کندوهای سبدی را در یکی از مزرعه های خود ایجاد نمود و سپس دستور داد تا به صورت اجباری در تمام مزارع چند کندو برای تولید عسل نگهداری شود.

قرون وسطا را می توان دوره پر رونق زنبورداری و تولید عسل در تمام اروپا دانست. در این دوره کشیش ها بیشتر از همه‌ مشغول زنبورداری بودند، اما طی سال های ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ میلادی زنبورداری رونق خود را از دست داد زیرا هزینه خرید شکر بسیار پایین آمد و اکثر مردم اروپا جهت پختن شیرینی به شکر روی آوردند.

در سال ۱۵۵۵ میلادی، اولاس ماگنوس که در زمان گوستاو وازا پادشاه قدرتمند و ایجاد کننده سوئد زندگی می کرده کتابی درباره وضعیت پرورش زنبور عسل در سوئد نوشته است.

در سال 1568 نخستین کتاب خود آموز زنبورداری به زبان آلمانی توسط نیکل یاکوب منتشر شد.

در سال ۱۶۰۹ میلادی باتلر پژوهشگر انگلیسی نشان داده که درون کندو فرمانروایی ماده ها (ملکه) برقرار است.

برای اولین بار مالپیگی که در سال‌های ۱۶۲۸ تا ۱۶۹۴ زندگی میکرده، ساختمان داخلی بدن زنبور عسل را تشریح نموده و کتابی هم در این موضوع نوشته است.

سوامردام که در سال‌های ۱۶۳۷ تا 1685 در هلند زندگی می‌کرده وضعیت تولید مثل زنبور ها و ملکه را کشف کرد.

رنه آنت (1683 تا 1757) در فرانسه کندویی با جدار شیشه ساخت و به مطالعه زندگی زنبور عسل درون کندو پرداخت و متوجه شد  برخلاف عقیده باتلر انگلیسی، ملکه فرمانروای زنبورها نیست بلکه فقط مادر تمام زنبورهای درون کندوی خویش است.

فرانس هوبر سوئیسی (1750-1821) که از دو چشم نابینا بود، با همکاری مستخدمش یک کندو با قاب های متحرک ساخت و این‌گونه به مطالعه دقیق زندگی داخلی زنبورها پرداخت. این نخستین کندو با قاب های متحرک بود که در تاریخ ساخته شده، هوبر  از آن صرفاً جهت مطالعه استفاده کرد و ۳۰ سال پس از مرگ او استفاده از این اختراع جهت تجاری سازی آغاز شد و اساس زنبورداری پیشرفته بر روی آن پایه‌گذاری شد.

همچنین در سال 1762 کارل بونت سوئیسی وضعیت باکره زایی ملکه را کشف نمود.

نخستین مدرسه زنبورداری توسط پروکوپوویچ (1775-1850) در اوکراین تاسیس شد و همچنین قاب های کوچک نیم کیلویی عسل را ساخت و به بازار عرضه کرد.

دکتر یوهان چیرسن (1811-1906) کشیش آلمانی و بزرگ ترین شخصیت در تاریخ زنبورداری آلمان پس از زنجیره ای از آزمایشات کشف کرد که تمام زنبورهای نر از تخم های بارور نشده تولید می شود.

دگرگونی زنبورداری سنتی

در آمریکا بعد از کامل شدن کشف و اختراعات دیگران در ساخت کندو با قاب های متحرک، لانگستروت در سال ۱۸۵۱ اولین زنبورستان با کندو هایی که تمام قالب های آن متحرک بودند را ایجاد نمود و بعد از انجام آزمایش های مورد نیاز و اطمینان از صرفه اقتصادی آن را به بازار عرضه و در عرصه تجاری عمومیت داد.

باقی ماندگان همین خانواده بعد از گذشت چند نسل هنوز هم به زنبورداری و خصوصاً پرورش زنبور عسل در سطح جهانی و بین المللی می پردازند. یقیناً اختراع قاب های متحرک را می توان مهم ترین امر در تاریخ زنبورداری دانست زیرا با ورود قاب های متحرک به این عرصه تمام اصول زنبورداری سنتی دگرگون شد و یکی از تحولات مهم تاریخ زنبورداری اتفاق افتاد و زنبورداری سنتی جایگاهش را به زنبورداری پیشرفته امروزی داد.

یوهان مهرینگ در سال 1857 میلادی دیواره مومی را در آلمان به وجود آورد و به کمک ابزار مصنوعی آن را ساخت.

دستگاه اکستراکتور که جهت جداسازی عسل از موم به وسیله نیروی گریز از مرکز استفاده می شود در سال ۱۸۶۵ میلادی توسط بارون فرانس فن هروشکا در مجارستان ساخته شده است.

وانکلر  آلمانی در سال ۱۸۸۲ دستگاه تولید ملکه به روش مصنوعی را در آلمان ساخت که در حال حاضر هم اصول تولید ملکه به روش مصنوعی بر همان اساس قرار دارد و جهت این امر از همان دستگاه‌ با کمی تفاوت و تکمیل استفاده می کنند.

پروفسور کارل فون فریش اتریشی در سال ۱۹۲۳موفق به کسب نحوه صحبت کردن زنبور عسل گردید و به همین علت در سال ۱۹۷۳ برنده جایزه نوبل شد.

تریاسکو (TRJASKO) دانشمند روسی در سال  ۱۹۵۶ اثبات کرد که ملکه در پرواز جفت گیری همواره با چند نر جفت گیری می کند و بدین روش خط بطلانی کشید بر باورهای غلط درباره زنبورها مبنی بر این که ملکه زنبور عسل در زندگی فقط با یک نر جفت گیری میکند.