تاریخ انقضا عسل: آیا عسل تاریخ انقضا دارد؟

تاریخ انقضا عسل برخلاف تصور بسیاری از افراد به معنای تاریخ فاسد شدن عسل نیست، بلکه ویژگی هایی مثل رطوبت بسیار پایین، خاصیت اسیدی و آنزیم هایی مانند گلوکز اکسیداز، دست به دست هم می دهند تا عسل محیطی کاملاً نامناسب برای رشد میکروب ها باشد. ^۱

آیا عسل تاریخ انقضا دارد؟

عسل طبیعی به خودی خود و در شرایط مناسب فاسد نمی شود. با این حال، قوانین مواد غذایی در بسیاری از کشورها (از جمله ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپا) تولیدکنندگان را ملزم می کنند که یک تاریخ روی بسته بندی درج کنند. این تاریخ معمولاً به صورت بهترین زمان مصرف (Best Before) است.

هدف اصلی از درج تاریخ انقضا عسل، هشدار درباره خطرناک بودن محصول بعد از آن زمان نیست؛ بلکه بیشتر برای اطلاع رسانی درباره حفظ کیفیت مطلوب عسل است. در برخی کشورها مثل ایالات متحده، این الزام برای عسل وجود ندارد، اما در ایران و اروپا، درج تاریخ برای آگاهی مصرف کننده ضروری است.

این تاریخ واقعاً چه چیزی را نشان می دهد؟

تاریخی که روی شیشه عسل می بینید، در واقع می گوید که تا آن زمان، انتظار می رود عسل بهترین طعم، رنگ، عطر و بیشترین میزان آنزیم های مفید خود را حفظ کرده باشد. بعد از گذشتن این تاریخ، ممکن است به تدریج برخی از این ویژگی ها کمی تغییر کنند. مثلاً رنگ کمی تیره تر شود یا عطر آن ملایم تر شود، اما این به معنی خراب یا غیرقابل مصرف شدن عسل نیست.

حتی استاندارد بین المللی کدکس غذایی (Codex Alimentarius) که یک مرجع جهانی معتبر برای قوانین مواد غذایی است بر ویژگی های دیگری مانند HMF و رطوبت تأکید می کند و هیچ تاریخ انقضایی برای عسل معرفی نمیکند^۲ زیرا همانطور که گفتیم تاریخ درج شده روی محصولاتی مانند عسل، یک «شاخص کیفیت» است نه مهلت ایمنی.

تفاوت تاریخ انقضا و بهترین زمان مصرف

آیا مصرف عسل تاریخ گذشته کار درستی است؟

عسل اگر درست نگهداری شود، به ندرت فاسد می شود. اما با گذشت زمان یا تحت تأثیر شرایط نگهداری، ممکن است دچار تغییراتی در ظاهر، بافت یا طعم شود. مهم است که بدانیم کدام تغییرات طبیعی و بی خطر هستند و کدام ها می توانند نشانه ی مشکل باشند.

تغییرات رایج و بی خطر در عسل:

این تغییرات معمولاً فقط روی کیفیت (طعم، عطر، ظاهر) تأثیر می گذارند و نشانه فاسد شدن یا خطرناک بودن عسل نیستند:

• شکرک زدن (کریستالیزه شدن): بسیار رایج و طبیعی است. با گرم کردن ملایم شیشه در آب گرم (نه داغ) به راحتی به حالت اول برمی گردد.
• تیره شدن رنگ: عسل ممکن است به مرور زمان، به خصوص در دمای بالاتر، کمی تیره تر شود. این به دلیل واکنش های طبیعی قندها (مثل واکنش میلارد) و افزایش ماده ای به نام HMF (هیدروکسی متیل فورفورال) است.
• کم شدن عطر و طعم: مولکول های فرّار که عطر و طعم عسل را ایجاد می کنند، ممکن است با گذشت زمان یا در اثر گرما و نور، کمی ضعیف شوند.
• سفت شدن بافت: برخی عسل ها ممکن است کمی غلیظ تر یا سفت تر شوند که با هم زدن یا گرم کردن ملایم، دوباره روان می شوند.

 HMF: این ماده در اثر گرما یا کهنگی در عسل افزایش می یابد. گرچه مقدار خیلی زیاد آن می تواند نشان دهنده افت کیفیت یا حرارت دیدگی بیش از حد باشد، اما مقداری که به طور طبیعی در عسلِ نگهداری شده در دمای اتاق ایجاد می شود، معمولاً جای نگرانی ندارد و خطری برای سلامتی ایجاد نمی کند.^۳

چطور عسل فاسد و خراب تشخیص دهیم؟

برخلاف تغییرات بالا، نشانه های زیر ممکن است علامت فساد واقعی (تخمیر) باشند:

• کپک زدن
• کف کردن غیرطبیعی (توجه: کف کردن طبیعی در برخی عسل ها مانند عسل کنار به دلیل ساپونین، استثنا است)
• بوی ترشیدگی یا سرکه ای
• طعم الکلی یا ناخوشایند

برای اطلاعات بیشتر توصیه میکنیم مقاله (چرا عسل فاسد نمیشود؟) را مطالعه کنید. اطلاعات جالب و عجیبی درباره عسل دریافت خواهید کرد.

پس آیا مصرف عسل بعد از تاریخ انقضا یا با وجود تغییرات ظاهری بی خطر است؟ معمولاً بله! به شرطی که:

1. عسل شما درست نگهداری شده باشد (دربسته، دور از رطوبت، گرما و نور).
2. نشانه  های فساد واقعی (کپک، کف غیرطبیعی، بوی ترش یا طعم الکلی) را نداشته باشد.

تاریخ انقضا عسل چقدر است؟

نوصیه ما در آهوتا همیشه این بوده که اگرچه عسل شما ممکن است سال ها بعد هم کاملاً سالم باشد، اما اگر می خواهید از طعم و عطر کامل آن لذت ببرید و از خواص آنزیم های فعالش بیشترین بهره را ببرید، بهتر است سعی کنید آن را در ۲ سال اول پس از برداشت مصرف نمایید، به همین دلیل ما همواره زمان برداشت هر عسل را در صفحه محصول آن ذکر میکنیم. (هرچند هیچوقت تابحال عسلی نداشته ایم که بیشتر از ۱۲ ماه پس از برداشت در انبار باقی مانده باشد و همواره بعد از چند ماه موجودی عسل ها به اتمام میرسد).

Diastase activity indicates honey freshness and is viewed as a vital measure in predicting honey quality.

ترجمه: فعالیت دیاستاز نشان دهنده تازگی عسل است و به عنوان یک معیار حیاتی در پیش بینی کیفیت عسل در نظر گرفته می شود. (PubMed Central)

نکات مهم در نگهداری عسل

• عسل را در ظرف شیشه ای یا سرامیکی دربسته نگه دارید. ^۴
• آن را دور از نور خورشید، رطوبت و دمای بالای ۳۰ درجه قرار دهید.
• یخچال جای مناسبی نیست چون ممکن است باعث شکرک زدن سریع تر شود.^۵

برای آشنایی کامل با نکات تخصصی، مقاله راهنمای نگهداری عسل را پیشنهاد می کنیم.

نتیجه گیری

تاریخ انقضای عسل عمدتاً به حفظ بهترین کیفیت اشاره دارد، نه پایان ایمنی. اگر عسل درست نگهداری شده و نشانه های فساد واقعی (مثل کف یا بوی ترش) ندارد، اغلب سال ها بعد هم قابل خوردن است.

برای لذت بردن از بهترین طعم و خواص، مصرف در ۲ سال اول توصیه می شود. اما با نگهداری درست (دور از نور، رطوبت و گرما)، می توانید مدت طولانی تری از این ماده ی طبیعی بهره ببرید. در نهایت، آگاهی شما در انتخاب و مصرف عسل، مهم تر از تاریخ روی شیشه است.

سوالات پر تکرار درباره تاریخ انقضا عسل

آیا عسل صنعتی هم مثل عسل طبیعی ماندگار است؟

• ماندگاری عسل های صنعتی معمولا کمتر است (بسته به نوع فرآوری، رطوبت یا افزودنی های احتمالی) اما عسل شرکتی که اصل و استاندارد و بدون افزودنی باشد هم معمولاً ماندگاری بالایی دارد.

آیا عسل را باید در یخچال نگه داشت؟

• نه. بهتر است در دمای اتاق و محیط خشک نگهداری شود. یخچال فقط روند شکرک زدن را سریع تر می کند.

1. Natural Antimicrobial Properties of Honey – Feknous & Boumendjel, El-Tarf University
2. Antimicrobial Properties of Honey – FAO Technical Report
3. Toxicological Assessment of 5-Hydroxymethylfurfural in Food – Klaus Abraham, BfR
4. Impact of Packaging and Storage on Honey Quality – Yiğit et al., Selçuk University
5. Proper Storage of Honey – LAVES Germany